Sabun günlük hayatımızda en çok kullandığımız temizleyici ajandır. Hem bedenimizin her yerini hem de kullandığımız her türlü eşyanın temizliğini sabun sayesinde yapar, sabun sayesinde kirliliklerden kurtulur, sabun sayesinde patojen mikroorganizmalardan arınırız.

Bu kadar önemli bir madde olan sabunu önce bir tarif edelim. Sabun kimyasal yapısına göre eğer yağ asitlerinden yapılmışsa “sabun” kimyasal bir takım maddelerden yapılmışsa “deterjan” adını alır. Sabunu daha ziyade bedenimiz için kullanırız. Deterjanı ise bulaşık ve üst-baş temizliğinde kullanırız.

Son zamanlarda deterjanların kanserojen etkileri ortaya çıkması nedeniyle kullanımlarında daha bir hassas olmaya da başladık. Eskiden ellerini bulaşık deterjanı ile yıkayan bir çok tanıdığım artık sabun ya da sabuna eşdeğer olduğu iddia edilen el sabunları ile ellerini yıkıyor.

Ellerimizi yıkarken neden doğal sabun kullanmalıyız?

İşe gün içinde en çok kullandığımız temizlik ürünü olan sıvı sabunu tanıyarak başlayalım isterseniz. Sıvı el sabunu bulaşık deterjanı imalatına benzer şekilde üretilir. Bileşenleri:

• Sodyum Lauryl Sülfat (SLS)
• Betain
• Kokodiethanolamin
• Gliserin
• Tuz
• Lauryl alkol
• Sedef
• Sodyum Alkan Sülfat
• Formaldehit(Koruyucu)
• Koku

Özellikle köpürtme için kullanılan Sodyum Lauryl Sülfat ciltte iritasyona yol açabiliyor. Bununla birlikte bu kimyasallar lavabolarımızdan deşarj ile belediyelerin biyolojik arıtma sistemleri ile yeniden evimize dönebilir veya diğer su kaynaklarına karışarak balıklar ve diğer canlı yaşamını tehdit edebilir.

Kozmetik Ürünlerde Bulunan Kimyasallar ve Sağlığa Zararları

Antibakteriyel sıvı sabunlar ise içeriğinde bulunan triklosan ile sağlığı önemli ölçüde tehdit ediyor. Yapılan araştırmalar, mikropları öldürmek için kullanılan triklosanın kas fonksiyonlarını ve iskelet yapısını olumsuz etkilediğini gösteriyor.

Proceedings of the National Academy of Sciences isimli tıp dergisinde yayımlanan araştırmada, fare ve balıklar üzerinde triklosan maddesinin etkileri test edildi. Triklosana maruz bırakılan farelerde kalp fonksiyonlarında 20 dakika içinde yüzde 25 ve kol kavrama kuvvetinde 1 saat süreyle yüzde 18 azalma olduğu belirlendi. Bununla birlikte vücutta bulunan zararlı bakterileri yok eden tirklosan maddesi faydalı bakterileri de öldürerek sağlığa zarar veriyor.

Triklosan sularda bulunan klor maddesiyle etkileşime girerek kanserojen maddeler olan kloroform ve dioksine dönüşebiliyor ve cilt tarafından emildiklerinde ise doğrudan kanserojen etki yaratabiliyor.

Kozmetik sabunlar pH derecesi cilt pH’sı ile uyumlu olsun diye 5.5 civarında üretilir ve piyasaya sürülürler. pH dengelemek için de bazı maddeler eklenir, bunlar da sağlığa zararlı etkileri bakımından çok da masum değillerdir.

Doğal sabunların pH değeri 9’dur. Suyla durulandığında bu değer 7-7,5’a iniyor. Bu nedenle de ilk aşamada cilt kuruyarak uyum sorunu yaşıyor gibi görünse de en fazla 5 dakika içinde nem oranı ve pH tekrar dengeleniyor. pH 9 civarında daha doğrusu 8.5 – 10 arası bir sabunun cilde hiç bir zararı olmadığı gibi bu pH değerine sahip bir sabun çok iyi bir mikrop öldürücüdür. İçine ilave olarak antiseptik – dezenfektan madde eklenmesi gerekmez. pH 7’nin altında olan sabunların antiseptik – dezenfektan etkileri olmadığı için kozmetik sabunlara bu tarz maddeler eklenmek zorunda kalınıyor. Yani siz pH 5.5 olan bir sabunla belki kirlerden arınıp temiz olabilirsiniz ama mikroplardan arınmak mümkün olmaz. Bu yüzden hayatımızdan kozmetik sabunları çıkarmak için artık güçlü bir nedeniniz olduğunun farkında olmalısınız: Doğal temizlik, zararsız içerik ve antisepsi.

İster doğal olsun ister kozmetik olsun sabunun birkaç çeşidi var biliyorsunuz. Katı (kalıp) sabun, krem sabun (arap sabunu), sıvı sabun (sıvılaştırılmış arap sabunu veya zararsız olduğu iddia edilen laboratuvar ürünü kimyasal sıvı el sabunu) ve köpük şeklinde kullanılan sabunlar.

Şimdi bunları tek tek bir inceleyelim:

1- Katı Sabun:

Yağ asitlerinin sodyum hidroksit ile tepkimeye girerek oluşturdukları tuzlardır. Kullanılan yağ asidi kombinasyonuna bağlı olarak sertliği rengi ve özelliği değişkenlik gösterir. Sanayide de yağ asitlerinden üretilir. Ancak sanayide yağ asidi kaynağı olarak yağın kendisi değil ayrıştırılmış yağ asitleri kullanılır. O nedenle sanayi tipi kalıp sabunlar cildimiz için doğal yağlardan üretilmiş sabunlar kadar faydalı değildir.

El Yıkamada Katı Sabun Nasıl Kullanılır?

Sabun kalıbı kuru elle alınıp suyun altında ellerle beraber ıslatılır. Yeterli miktar köpürtüldükten sonra kalıp suya tutulup köpüğünden arındırılarak yerine konur. Eller köpüklü olarak 15 – 20 saniye kadar ovuşturulur. Bu esnada akan suyun altına tutulmaz. Daha sonra akan suyla eller durulanır.

2- Krem Sabun:

Yağ asitlerinin potasyum hidroksit ile tepkimeye girerek oluşturdukları tuzlardan meydana gelen sabundur. Sanayide yine cilde zarar vermediği iddia edilen SLS (sodyum lauril sülfat, betain (hindistan cevizinden elde edilen bir madde), kokoamid (yine hindistan cevizinden elde edilen bir madde) gibi ürünlerle yapılır. Krem kıvamındadırlar. Hepimizin çok iyi bildiği “arap sabunu” doğal krem sabundur. Doğal yolla üretilen krem sabunlar cildimize kalıp sabun kadar faydalıdır. Ancak kimyasal maddelerle yapılan krem sabunlar fayda / zarar yönünden kocaman bir soru işareti barındırmaktadır.

El Yıkamada Krem Sabun Nasıl Kullanılır?

Krem sabundan eller kuru iken bir nohut tanesi kadar alınıp avuç içinde ovalanarak yayılır. Sonra akan suyun altına tutulup eller ıslatılır. 20 saniye kadar ovuşturularak iyice köpürmesi sağlanır. Sonra tekrar akar suyun altına tutularak eller durulanır.

3- Sıvı Sabun:

Günümüzde özellikle el temizliğinde en çok bu form tercih edilir. Sebebi pratik bir şekilde sıvı sabun verici mekanizmalı sabunluklar sayesinde sizden başka kimsenin eli değmeden sabuna erişebiliyor olmamızdır. Oysa krem ve katı sabunlarda her kullanıcının eli mutlaka sabunla temas edecektir sizden önce. Ama endişe etmeyin eğer doğal yolla üretilen sabun kullanıyorsanız mikrop barındırmaz. Sıvı sabun ya doğal yolla üretilen arap sabunu da dediğimiz potasyum sabunları belli oranlarda saf su ile seyreltilerek elde edilir ya da laboratuvarda SLS, kokoamid, betain, çeşitli kıvam vericiler ve sentetik parfümlerle üretilir.

El Yıkamada Sıvı Sabun Nasıl Kullanılır?

Eller kuru iken sabun verici mekanizmaya basılarak avuç içine bir ölçü sıvı sabun alınır. Ya da sıkmalı bir şişedeyse avuç içine 2-3 ml kadar sıvı sabun sıkılır. Eller ıslatılmadan ovuşturularak elimizin her yerine sabunun yayılması sağlandıktan sonra eller ıslatılıp ovuşturularak iyice köpürtülür. 20 saniye kadar köpürttükten sonra akan suyun altında eller durulanır. Dikkat: Eğer önce elinizi ıslatıp sonra sıvı sabun alarak köpürtmeye çalışırsanız sabun ıslak elden kolayca akıp gidecek beklediğimiz temizlik gerçekleşmeyecektir. O yüzden sıvı sabunu mutlaka elleriniz kuru iken elinize sıkın bir iki ovalayıp sonra ıslatarak köpürtün.

4- Köpük Sabun:

Köpük sabunlar kimyasal yolla üretilmiş sıvı sabunların biraz daha suyla seyreltilmesi ile elde edilirler. Doğal sabunların köpük olarak kullanımı çok yaygın değildir. Kullanılabilmesi için özel yapılmış köpük verme ventilleri olan sabunluklar kullanılır. Bu ventillerde mekanizmaya bastığınızda alınan sabunlu su mekanizma tarafından hava ile karıştırılarak köpürtülür ve oluşan köpük mekanizmadan elinize gelir. Bu yöntem insanların sıvı sabunu kullanmaktaki bilinçsizce hareketleri sonucu sıvı sabunun amacına uygun olarak kullanılamadığının farkına varılması neticesinde geliştirilmiştir. Çünkü doğal olmayan sabunlarda asıl temizliği sabunun kendisi değil oluşan köpüğü yapar. Mikrop öldürücü özelliği de bu köpük sayesindedir. Siz ellerinizi yıkarken yeterince köpürtmezseniz ne antiseptik ne de temizleyici özelliğinden yararlanabilirsiniz. Köpük sabunlarda ise avucunuza köpük hazır halde geldiğinden bu temizlik siz dikkatsiz de olsanız yapılmış olur. O nedenle hastane, okul, otel, restoren gibi yoğun sabun kullanımı olan yerlerde sıvı veya kalıp değil köpük sabun kullanılır.

El Yıkamada Köpük Sabun Nasıl Kullanılır?

Önce eller ıslatılır. Islak elin avucunu dolduracak kadar mekanizmadan köpük alınır. 20 saniye kadar ovuşturularak daha da köpürtülür. Akan suyun altında eller durulanır. Burada da dikkat etmeniz gereken husus sabunu almadan önce ellerinizi ıslatmış olmanızın gerektiğidir. Kuru elinize köpük sıkmayınız. Sıvı sabun zannederek aldınız ise elinizi ıslatıp tekrar alın ondan sonra ellerinizi ovuşturun. Kuru elde ovuşturulan köpük sabun sonradan el ıslatılsa bile beklenen antiseptik etkiyi göstermeyecektir.

Sabun Kirleri Nasıl Temizler?

Sabunları oluşturan iki kısım vardır. Bunlar suyu sevmeyen (hidrofobik) yani
kuyruk kısmı ve suyu seven (hidrofilik) yani baş kısmı olarak adlandırılır. Kuyruk
kısmı apolar, baş kısmı polar yapılıdır. Kirler genellikle yağ ve benzeri apolar
organik maddeleri içerirler. Su ise polar bir moleküldür. Bir maddenin diğeri
içinde çözünebilmesi için molekül yapılarının benzerlik göstermesi gerekir.
Kir ve su molekülleri yapı olarak birbirine benzemediklerinden dolayı birbirleri
ile karışmazlar. Bu nedenle kiri temizlemek sadece su kullanarak mümkün
olmaz. Kir apolar olduğundan, kirli maddenin bulunduğu suya sabun
eklendiğinde molekülün apolar (hidrofob) ucu kiri sarar.
Polar (hidrofil) uç ise su ile güçlü bağlar oluşturur. Böylece kir bulunduğu
ortamdan suya geçer ve kirli yüzey temizlenmiş olur. Burada asıl temizleyici
sudur, sabun ise sadece yardımcı görevi görür.

Ellerimizi yıkarken sabunun uzun hidrokarbon zincirlerinden oluşan apolar
kısımları yine apolar olan kirlere tutunur hatta onları çevreler, polar kısımları ise
su molekülleri ile etkileşir. Etrafı sarılan yağ tanecikleri birbirlerinden ayrılarak
su içerisinde dağılırlar. Böylece yüzeyden ayrılan yağ molekülleri su ile birlikte
kolaylıkla akıp gider.

Neden ellerimizi 20 saniye sabunla ovuşturmalıyız?

Ellerimiz her yere temas eden dolayısı ile en çok kirlenen ve kontamine olan (hastlandırıcı mikroplarla bulaşmış olan) organımızdır. O nedenle sık sık yıkanıp temizlenmeleri gerekir. Leke varsa onu çıkarana kadar ya da yağlıysa yağlı hissi gidene kadar ellerimizi yıkarız. Ama mikropları göremediğimiz için ellerimizin mikroptan arınıp arınmadığını hissedemez ve göremeyiz. En güçlü yaşama arzusuna sahip virüsler dahi sabuna 15 saniyeden fazla dayanamaz ve ölürler. O nedenle 20 saniye boyunca ellerimizi köpüklü olarak ovuşturmalıyız ki her türlü mikrop ölmüş olsun. Ölmese bile sabunun yüzey aktif (surfaktan) etkisi ile elimizden kolayca uzaklaşacaktır. Ama gerek ölmesi gerekse uzaklaşması için 20 saniye kadar sabuna maruz kalması gerekmektedir. O nedenle ellerimizi yıkarken kullandığımız sabun tipine göre yıkama işlemini gerçekleştirip 20 saniye kadar da sabun köpüğü ile ovuşturmamız gerekmektedir.

Hangi sabunu tercih etmeliyiz?

Eğer evimizde kullanacaksak en iyisi tabii ki doğal sabunlardır. Çünkü doğal yağlarda bulunan çok sayıda yararlı madde sabun uygun koşullarda yapılmış ise aynı şekilde sabuna geçerek sabunu kullandığımızda cildimiz için son derece faydalı olacaktır.  Oysa yapay maddelerle üretilmiş sabunlar bize böyle bir fayda sağlamadığı gibi içerdiği çeşitli kimyasal maddelerin zarar verme ihtimalleri de yabana atılmamalıdır. En iyi seçenekleri yukarıdan aşağıya sıralayacak olursak:

1. Soğuk yöntemle üretilmiş doğal sabunlar
2. Sıcak yöntemle üretilmiş doğal sabunlar
3. Geleneksel yöntemle (kaynatma) yapılmış doğal sabunlar
4. Sanayii tipi kalıp, sıvı veya köpük sabunlar.

Buradan da anlayabileceğiniz gibi cildimize, saçımıza en faydalı olabilecek yağları seçerek bu yağlardan evde yapacağımız doğal sabunlar en iyi tercih olacaktır. Ama kendimiz yapamıyorsak veya doğal sabuna erişemiyorsak elbette sanayi tipi sabunlar da kullanılabilir.